Bossche Encyclopedie | Gewapende man

afb.

c. Gewapende man

vervaardiger: A. Versterre, 1905
materiaal:
locatie:
inventarisnummer:

Beelden

Anoniem (bouwloods i-???), 1375
A. Versterre (kopie), 1905

'Vliesridders', parabelfiguren of hertogen?

De standbeelden rond het hoogkoor van de Sint Jan

Het originele tufstenen beeld werd in 1908 nog in situ gefotografeerd door A.C. Verhees. In 1909 werd door A. Versterre een kopie gehakt naar het originele middeleeuwse beeld, dat zich nu in het Noord-Brabants Museum bevindt. Het

78

beeld geeft een man met wild haar en een baard weer. De linker hand rust op een schild met een door de tand des tijds onherkenbaar geworden wapen. In de rechter hand heef de man een opgeheven zwaard, dat overigens bij het origineel niet meer aanwezig was, maar bij de kopie is aangevuld. De kopie wijkt in details af, maar schikt zich toch vrij nauwkeurig naar het originele beeld. Volgens Peeters zou de kopie van Versterre in 1945 zijn vervangen door een nieuwe, vrije kopie.³⁴ Hiervoor werd weliswaar een ontwerp gemaakt, maar tot uitvoering is het nooit gekomen. Bij de restauratie van 2001 bleek al een behoorlijke verwering van de kalkstenen kopie te zijn opgetreden. Daarom werd ook dit beeld afgenomen en geconserveerd, om later weer op de oude plek terug geplaatst te worden.

79

Noten
32.	Peeters 1985, 252.

Ronald Glaudemans, Sint-Janskathedraal : Bouwhistorisch onderzoek 1999-2008 (2010) 78-79

De standbeelden op de luchtboogstoelen (1375-1385)

Gewapende man (C)

Een van de vijf bewaarde standbeelden bevindt zich tegenwoordig in het depot van het Noordbrabants Museum.²⁹ Voordat het beeld rond 1910 van de kerk werd verwijderd, zijn er twee foto’s van gemaakt. Direct na de afname werd het beeld met gips gecompleteerd ten behoeve van het hakken van een kopie. Vooral de rechter hand met het slagzwaard en het schild werden in gips aangevuld. De bebaarde figuur heeft wijd uitstaand halflang krullend haar, bijeen gehouden door een gevlochten band om het hoofd, met aan de voorzijde een rozet of bloem. De man is gekleed in een wambuis, aan de voorzijde met knopen afgezet, met een geschulpte kraag en om de heupen een zware gordel met vierkante versieringen. Verder draagt hij nauwe hozen, puntschoenen en een soort cape over de wambuis. Daarnaast valt de ijzeren, geharnaste handschoen op aan de linker hand, die steunt op een grotendeels verdwenen schild dat met de punt op de grond rustte. Alleen de bovenrand van het schild was nog aanwezig en van de heraldiek was slechts een klein onherkenbaar fragment bewaard. De rechterhand van de man was verloren gegaan, maar tegen het haar was nog de afdruk van een steunpunt voor een opgeheven zwaard afleesbaar. Na decennia in de vaste opstelling van het Noordbrabants Museum te hebben verkeerd, is het beeld sinds enkele jaren naar het depot verhuisd. Daar werd een klein onder-

165

zoek ingesteld, waarbij aan de achterzijde van de benen onmiskenbaar een polychrome afwerking werd aangetroffen. Op een dunne kalkachtige grondlaag was een donker rode, naar ossenbloed neigende kleurlaag aangebracht. Op andere plaatsen op het beeld werden minimale resten van wit en oker waargenomen. Deze vermoedelijk primaire polychromie is op dezelfde wijze aangebracht als die op de gevels van de straalkapellen. Deze is geschilderd op een dunne onderliggende kalklaag, die zich plaatselijk goed laat herkennen.³⁰ Op basis van dit fragment mag worden verondersteld dat de beelden geheel gepolychromeerd zijn geweest. Nader onderzoek hiervan, ook aan de andere vier beelden, is dus gewenst.³¹

166

Noten
29.	Noordbrabants Museum, ‘Man met opgeheven zwaard en schild uit de Sint Jan’, inventarisnummer 07605. Met dank aan Ad van Pinxteren (HNM) voor de geboden gelegenheid tot nader onderzoek. BK-NM-193. Koldeweij 1989, 26.
30.	Ook de twintigste-eeuwse gipsaanvullingen zijn op kleur gebracht opdat ze minder storend zouden zijn. Hierbij is plaatselijk ook over de originele tufsteen geschilderd, maar deze enigszins verwarrende verflaag is duidelijk van een heel andere orde en structuur.
31.	De andere vier beelden bleven tot nu toe ongereinigd en werden daardoor nog niet op kleur- kalk- of verfresten onderzocht.

Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 165-166